اپیدمیولوژی فضایی- جغرافیایی عوامل خطر بیماریهای غیرواگیر در یزد (ژئویاس)
سیستم اطلاعات جغرافیایی یک سیستم الکترونیکی است که با استفاده از آن کلیه اطلاعات جمع آوری شده توصیفی و مکانی به صورت لایه لایه تهیه می شود تا امکان به تصویر کشیدن اطلاعات مکانی و موضوعی در قالب نقشه فراهم گردد. قابلیت جمع آوری و تحلیل اطلاعات با حجم زیاد و ارتباط بین اطلاعات جغرافیایی ( مکانی ) با سایر داده ها با روی هم قراردادن لایه ها از مزایای این ابزار می باشد.
با استفاده از GIS، مي توان در توسعه شهرها به تفاوت ها و همبستگي هاي فضايي عوامل خطر مرتبط با سلامت شهروندان در شهرها توجه نمود و در مراقبت بيماريها ، ارزيابي خطرهاي سلامتي و نيز مداخلات بهداشت عمومي مدنظر قرار داد. این مدل برای درک متفاوت بودن سيماي سلامت و نتایج مداخلات سلامتي از یک مکان به مکان دیگر ضروری است. آن می تواند به درک فضایی از سلامت جمعیت، توزیع بیماری در یک منطقه و تأثیر محیط زیست بر سلامتی و بیماری کمک کند. همچنین به بررسی دسترسی به مراقبت های بهداشتی و توزیع فضایی ارائه دهندگان مراقبت بپردازد.
تفاوت ها در پوشش خدمات بهداشتی می تواند در سطوح مختلف جغرافیایی (مانند بلوک، محله، منطقه، شهرداری یا سطح استان) رخ می دهد. لذا پیش بینی نیازهای مراقبت های بهداشتی محلی با تحلیل های جغرافیایی می تواند به سیاست گذاران کمک کند تا به طور موثر در تامین مراقبت های بهداشتی اقدام کنند.
تجزیه و تحلیل فضایی با ارزیابی نیازهای مراقبت های بهداشتی در سطح محلی می تواند در تعیین اولویت بندی مناطقی که در معرض بیشتر عوامل خطر بیماری ها بوده و نیاز به مراقبت بیشتری در آینده باشد، حیاتی باشد.
این روش ؛ ابزاری مناسب برای تشخیص و تجسم نابرابری های سلامت جغرافیایی در یک فرم قابل درک برای سیاستگزاران است می تواند به سبب توجه بیشتر مسوولین در تصویب طرح های توسعه شهری با رویکرد سلامت محور شود .چرا که چنین تحلیلی برای درک نقش بعضی از متغیرهای محل سکونت نظیر آلودگی هوا ، دسترسی به فضای سبز ، نزدیکی مراکز تهیه و توزیع موادغذایی آسیب رسان و نیز واحدهای فروش و عرضه مواد دخانی می تواند با سرانجام سلامت افراد در صورت قرار گرفتن در این موقعیتهای جغرافیایی مهم و موثر خواهد بود.
اهداف :
- تعیین توزیع جغرافيايي-فضايي عوامل خطر شايع بيماريهای غیرواگیر(استعمال دخانيات، چربي خون بالا ؛ چاقي و اضافه وزن بالا،ديابت،فشارخون بالا؛كم تحركي، اضطراب/استرس، مصرف كم ميوه و سبزي(رژيم غذايي ناسالم) درمناطق شهرستان يزد
- شناسايي مناطق محلات پرخطر از نظر عوامل خطر بيماريهاي غیرواگیر جهت برنامه ريزي براي مداخلات سلامتي متناسب با عامل خطر شايع تر در هر منطقه
- شناسايي عوامل خطر شايع بيماريهاي غیرواگیر در هر منطقه جهت استفاده در جايابي مراكز ارائه دهنده خدمات سلامتي و توزيع نيروي انساني متناسب با عامل خطر شايع در هر محله
- ترسيم نقشه هاي پايه براي ارتباط عوامل خطر شایع بيماريهای غیرواگیر با ابتلا به سایر بیماریهای غیرواگیر
- تحليل جغرافيايي-فضايي ارتباط بين فضاهاي شهری ( صنایع ؛ مکان های ورزشي ؛ پارك ها و ...... ) با بیماریهای غیرواگیر و عوامل خطر آن ها
نتایج این مطالعه می تواند به سیاستگزاران سلامت کمک کند تا :
1) با سیمایی از وضعیت بیماریهای غیرواگیر نظیر دیابت، بیماریهای قلبی و عروقی و... ( به عنوان اولین عامل و عاملل 80% مرگ و میرو ناتوانی استان) و عوامل خطر آن را در نقاط مختلف شهرستان یزد آشنا شوند.
2) به ارتباط بین عوامل خطر بیماریهای غیرواگیر به ویژه قلبی عروقی در سطح محلی از یک سو و عوامل اجتماعی-اقتصادی و جمعیت شناختی از سوی دیگر پی ببرند؛
3) با تجزیه و تحلیل توصیفی فضایی عوامل خطر بیماریها در نحوه توزیع و نوع خدمات ارائه شده مراکز جامع سلامت در هر منطقه بازنگری کرده و در تامین خدمات مورد نیاز هر منطقه ؛ علاوه بر تعداد جمعیت ، به عوامل اقتصادی اجتماعی و نیز فراوانی عوامل خطر درهرمنطقه توجه نمایند .
4) به عنوان داده های پایه برای بررسی روند بروز بیماریهای غیرواگیر و عوامل خطر آن در مناطق مختلف شهرستان و ارتباط آن با تغییرات احتمالی در محیط در آینده مورد استفاده قرار دهند.
5) در طراحی پروژه های شهری اعم از احداث راه ، راه اندازی واحدهای صنعتی ، توسعه فضای سبز و یا صدور پروانه بهره برداری برای سایر مشاغل مورد استفاده قرار گیرد.